Stanowisko Duszpasterstwa Chorych i Służby Zdrowia w sprawie raportu o zatrudnieniu lubuskich kapelanów

14 stycznia 2021 r. pani poseł Anita Kucharska-Dziedzic opublikowała w mediach społecznościowych raport o zatrudnianiu kapelanów w lubuskich szpitalach. Raport wzbudził szerokie zainteresowanie mediów, zarówno regionalnych jak i ogólnopolskich. Ponieważ w materiale tym, jak i w powstałych na jego podstawie artykułach prasowych, znalazły się stwierdzenia niezgodne z prawdą bądź wprowadzające opinie publiczną w błąd, dlatego wydaje się konieczne zabranie głosu w tej sprawie przez Diecezjalne Duszpasterstwo Chorych i Służby Zdrowia.

1. Uzasadnienie obecności zorganizowanej opieki duszpasterskiej w szpitalach nie wynika tylko, jak podaje to raport pani poseł Anity Kucharskiej-Dziedzic, z ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, ale najpierw z konstytucyjnych zapisów odnoszących się do wolności religijnej należnej każdemu człowiekowi (art. 25 i 53 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku). Wolność ta gwarantowana jest w systemach państw demokratycznych, a szczególnie w każdym z państw członkowskich Unii Europejskiej. Z ograniczeniami tej wolności mieliśmy do czynienia w nieodległej przeszłości, na przykład w państwach tzw. demokracji ludowej. Artykuł 53 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej ust. 2 zd. 2 in fine określa, że wolność religii obejmuje „prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują”. Ponadto gwarancje prawa do opieki duszpasterskiej zawarto w wielu aktach prawa polskiego, regulacjach ustawowych i prawnomiędzynarodowych. Art. 17 Konkordatu między Stolicą Apostolską a Rzeczpospolitą Polską, podpisanego w Warszawie w dniu 28 lipca 1993 roku, gwarantuje w szczególności możliwość uczestniczenia we Mszy świętej w niedziele i święta oraz w katechizacji i rekolekcjach, a także korzystania z indywidualnych posług religijnych, zaś Rzeczpospolita Polska zapewnia warunki do wykonywania tych praktyk religijnych i korzystania z posług religijnych. W ramach uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka można wskazać np. art. 18 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, a z kolei na poziomie regionalnego (europejskiego) systemu ochrony praw jednostki można odwołać się do art. 9 Europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Status prawnowyznaniowy pacjenta zabezpieczono w art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r o gwarancjach sumienia i wyznania, w którym związki wyznaniowe wypełniając funkcje religijne mają prawo do udzielania posług religijnych oraz organizowania obrzędów i zgromadzeń religijnych w szpitalach. Wspomniane powyżej regulacje prawne ukazują poziom wrażliwości prawodawcy na potrzeby chorych.

2. Należy wskazać na istotną różnicę między duchownymi Kościoła katolickiego, a duchownymi innych wyznań w sposobie realizacji posługi duszpasterskiej. Ze względu na fakt, że znaczna liczba osób w Polsce jest wyznania rzymskokatolickiego istnieje ogromna dysproporcja między potencjalną liczbą chorych, którzy mogą być zainteresowani skorzystaniem z opieki duszpasterskiej katolickiego duchownego, a liczbą pacjentów, którzy oczekują posługi od duszpasterza innego wyznania. Zastosowanie rozwiązania polegającego na kontakcie z osobą duchowną wyłącznie „na prośbę pacjenta” nie tylko może ograniczać dostępność opieki duszpasterskiej, ale także deprecjonuje jakość profesjonalnej, zintegrowanej opieki w placówkach medycznych, wymagającej holistycznego podejścia do pacjenta, z uwzględnieniem sfery cielesno-duchowej. Doświadczenia północnoamerykańskie i zachodnioeuropejskie pokazują, że dobra opieka duszpasterska przynosi chorym wymierne korzyści, i to nie tylko w sferze duchowej, ale np. zwiększa jakość i skuteczność leczenia, bądź odgrywa ogromną rolę w końcowym okresie ludzkiego życia. Aby tak było, praca kapelanów szpitalnych nie może jednak być „przypadkowa”, interwencyjna, lecz powinna realizować się poprzez codzienne spotkania z pacjentami, co umożliwia rzeczywiste towarzyszenie człowiekowi w jednym z najtrudniejszych momentów ludzkiego życia, jakim jest doświadczenie choroby. Z całą stanowczością należy podkreślić, że rola kapelanów w szpitalach nie sprowadza się tylko do udzielenia sakramentów, ale do poznania potrzeb i oczekiwań pacjentów oraz do profesjonalnego reagowania na różnorodne potrzeby duchowe pacjentów. Współczesna medycyna promuje opiekę całościową („whole-person care”) nad chorym opartą na współdziałaniu zespołu interdyscyplinarnego, stąd kapelan szpitalny w USA, Kanadzie, czy krajach Europy Zachodniej jest traktowany jako pełnoprawny członek zespołu terapeutycznego. Zaproponowana w raporcie forma pracy kapelana jest sprzeczna z założeniami nowoczesnej opieki zdrowotnej. Ponadto, wydaje się degradować nie tyle osoby duchowne świadczące tę posługę, ale samych pacjentów, dla których opieka duchowa stanowi istotny wymiar procesu leczenia.

3. Jeśli chodzi o wymienioną w raporcie liczbę kapelanów zatrudnionych w Wielospecjalistycznym Szpitalu Wojewódzkim w Gorzowie Wlkp. oraz Uniwersyteckim Szpitalu w Zielonej Górze, to placówki te zatrudniają po 2 kapelanów wyznania rzymskokatolickiego.

4. Z art. 31 ust. 2 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej wynika, że „(…) kierownicy właściwych zakładów państwowych zatrudniają kapelanów skierowanych przez biskupa diecezjalnego”. Z kolei art. 17 ust. 3 Konkordatu przewiduje, że „(…) biskup diecezjalny skieruje kapelanów, z którymi odpowiednia instytucja zawrze umowę”. Dopuszczalność zatrudniania kapelanów wynika również pośrednio z przepisów określających wynagrodzenie kapelanów. W odniesieniu do publicznych podmiotów leczniczych podstawowe znaczenie ma rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 17 lipca 2014 r. w sprawie warunków wynagradzania za pracę pracowników podmiotów leczniczych działających w formie jednostki budżetowej. Podany w raporcie wzrost wynagrodzeń kapelanów za rok 2020 wynika ze wzrostu płacy minimalnej. Wynagrodzenie kapelana jest związane z jego codzienną pracą wobec pacjentów i personelu szpitala oraz pozostawania w stałej dyspozycyjności, gdyż – jak to zresztą zaznaczono w raporcie – w „sytuacji pogorszenia się stanu zdrowia lub zagrożenia życia szpital jest obowiązany umożliwić pacjentowi kontakt z duchownym i ponieść koszty realizacji tego prawa”.

5. W raporcie nie sprecyzowano, czy podane wynagrodzenia kapelanów szpitalnych są kwotami wypłat brutto czy netto, co może wprowadzać w błąd opinię publiczną.

Konkludując, wydaje się, że intencją autorki raportu nie było rzetelne przyjrzenie się sytuacji pracy kapelanów w lubuskich szpitalach, którzy w obecnym czasie pandemii, są szczególnie blisko chorych doświadczających osamotnienia i różnych dylematów egzystencjalnych. Wskazane wyżej nieścisłości raportu zdają się wskazywać na brak dobrej woli w przedstawianiu informacji o roli kapelanów szpitalnych i warunkach ich posługi.

Raport wiele miejsca poświęca kwestiom finansowym związanym z pracą kapelanów. Warto więc może wspomnieć na koniec, aczkolwiek nie dotyczy to bezpośrednio tematyki raportu, że w roku 2020 diecezja zielonogórsko-gorzowska wspomogła lubuskie szpitale kwotą ponad 430 tys. zł przeznaczonych m.in. na zakup środków ochrony osobistej i najpilniejsze potrzeby związane z walką przeciw pandemii Covid-19.

ks. Tomasz Duszczak, Diecezjalny Duszpasterz Chorych i Służby Zdrowia